KMC Officials Inspect Public Schools Under "Book Free Friday" Campaign

 

 

विद्यार्थी र सक्रिय सुनाइ

जेष्ठ १९, २०८०  लक्ष्मण श्रेष्ठ

163Shares

सक्रिय सुनाइ बिना असल सिकाइ हुने कुरा परिकल्पना गर्न पनि सकिँदैन । विद्यार्थीलाई सक्रिय स्रोता बनाउन सकिएमात्र शिक्षण क्रियाकलाप सफल हुन्छ । शिक्षकले विद्यार्थी संलग्नता र सहभागितालाई बढाउने, उनीहरुलाई प्रोत्साहित गर्ने विभिन्न रणनीति र तरिका प्रयोग गरी सक्रिय सुनाइलाई सुदृढ गर्न सकिन्छ । यसका लागि त्यस्ता केही उपयोगी तथा प्रभावकारी विधि के के हुन सक्छन् भन्ने बारेमा यसमा चर्चा गर्ने प्रयास गरिएको छ । क) विद्यार्थीको इच्छा वा चाहना थाहा पाउनेसक्रिय सुनाइ के हो ? किन यो आवश्यक छ ? यसको के महत्व छ ? जस्ता विषय विद्यार्थीलाई स्पष्ट नभएसम्म उनीहरू सक्रिय सुन्नको लागि तयार हुँदैनन् । यसमा ध्यान दिएर सुन्ने वा केन्द्रित गर्ने, आँखाको माध्यमबाट प्रतिक्रिया दिने, आँखामा आँखा जुधाएर हेर्ने, आँखाको भाषा बोल्ने, इसारा गर्ने, टाउको  निहुराउने र उचित प्रतिक्रिया दिने जस्ता विषय समावेश छ भने त्यो सक्रिय सुनाइ हुन्छ ।

ख) उद्देश्य र सान्दर्भिकता स्पष्ट पार्नेविद्यार्थीलाई उनीहरूको दीर्घकालीन सिकाइ, सिकाइ उपलब्धि वृद्धि र शैक्षिक सफलताको लागि किन सक्रिय सुनाइ आवश्यक छ भनेर बुझ्न मद्दत गर्नुहोस् । बुझाउनुुहोस् । यसले विद्यार्थीको बोध, समझ, आलोचनात्मक सोच र सञ्चार क्षमता बढाउँछ भन्ने कुरामा सचेत बनाइदिनुहोस् ।

ग) नमुना प्रदर्शन गर्नेशिक्षक आफैं संलग्न भएर मोडलको रुपमा व्याख्यान, छलफल वा प्रस्तुतीकरणको समयमा सक्रिय सुन्न सुनाउन कसरी सकिन्छ भनेर देखाउनु जरुरी छ । ‘बडी ल्याङ्वेज’, ‘आइ कन्ट्याक्ट’ जस्ता कुराको प्रयोग सक्रिय सुनाइमा कसी हुन्छ भनि देखाउन सकिन्छ । के बोल्ने, कसरी बोल्ने, जवाफ के कसरी दिने जस्ता कुरा शिक्षकले गरेर देखाउनु आवश्यक हुन्छ । सक्रिय सुनाइ के हो र योसँग व्यवहार कसरी गर्ने भन्ने कुरा स्पष्ट पार्नु जरुरी हुन्छ ।

घ) अन्तरक्रियात्मक शिक्षण विधि प्रयोग गर्नेपरम्परागत विधिको ठाउँमा विद्यार्थीलाई सक्रिय सिकाइ गतिविधिमा संलग्न गराएमा सक्रिय सुनाइ हुन्छ । यसले गर्दा उनीहरूलाई ध्यानपूर्वक सुन्न र सक्रिय रूपमा प्रतिक्रिया दिन आवश्यक हुन्छ ।  समूह छलफल, बहस, समस्या समाधान गर्ने अभ्यास र सक्रिय सुन्न तथा सहभागितालाई उत्तेजित गर्ने ‘ह्यान्ड्स–अन’ गतिविधि समावेश गर्नु आवश्यक छ ।

ङ) मल्टिमिडियाको प्रयोगभिडियो, पोडकास्ट र अन्तरक्रियात्मक अनलाइन प्लेटफर्ममा पाइने सामग्रीजस्ता अनलाइन र आइसिटीमा आधारित मल्टिमिडिया स्रोत प्रयोग गरे सक्रिय सुनाइ हुनसक्छ । सिकाइ अनुभवलाई फरक पार्न, यसमा आशातित सुधार गर्न यी यस्ता स्रोतले सहयोग गर्दछ । विद्यार्थीको ध्यान खिच्न, बुझ्ने क्षमता बढाउन र सक्रिय सुन्न प्रोत्साहित गर्न सक्छन् ।

च) नोट गर्ने गतिविधिको प्रयोगसुनेर विद्यार्थीलाई बुँदा टिपोट गराउने, केही कुरा बुझेको नोट लिने, नबुझेको कुरा सोध्न नोट लेख्ने जस्ता रणनीति प्रयोग गर्न सकिन्छ । यसका लागि ‘माइन्ड म्यापिङ’ गर्ने क्रियाकलापमा ध्यान दिनु आवश्यक हुन्छ ।

छ) सुन्ने र सोच्ने चिन्तनशील प्रश्न प्रयोग गर्नेविद्यार्थीलाई सुनेर केही गर्ने, लेख्ने, बोल्ने जस्ता क्रियाकलाप गर्न लगाउनु आवश्यक छ । पहिला ध्यान दिएर सुन्ने र सुनेपछि कल्पना गर्न, विचार गर्न, सोच्न उत्प्रेरक प्रश्न तयार गरेमा सक्रिय सुनाइमा सहजै परिवर्तन गर्न सकिन्छ । सुनाइसँगै सक्रियता र संलग्नता बढाउँदै, उनीहरूलाई आफ्ना विचार, व्याख्या र अन्तर्दृष्टि ‘सेयर’ गर्ने प्रोत्साहन दिनु आवश्यक हुन्छ ।

ज) कक्षाकोठाको वातावरण तयार गर्नेकक्षाकोठा सम्बन्धित कार्यका लागि उपयुक्त, साधन सम्पन्न, सुरक्षित र सम्मानजनक हुनु जरुरी हुन्छ । वातावरणले सिकाइलाई ठूलो असर र प्रभाव पार्छ । विद्यार्थीले आफ्ना विचार व्यक्त गर्न सहज महसुस गर्छन् । सबै विद्यार्थीको सक्रिय सहभागितालाई प्रोत्साहन दिनुपर्छ । उनीहरूको सुनाइ सीपको विकास गर्न र आवश्यक सुधार गर्न मद्दत गर्न शिक्षकले सही, सकरात्मक र रचनात्मक प्रतिक्रिया प्रदान गर्नु आवश्यक हुन्छ ।

झ) उपयुक्त अभ्यासको प्रयोगशिक्षकले विद्यार्थीका लागि विशेष र आकर्षक प्रकारको गतिविधि समावेश गरेमा मात्र उनीहरुमा सक्रिय सिकाइ कौशलको विकास हुन्छ । उदाहरणका लागि अभ्यास सञ्चालन गरेपछि त्यसको सारांंश वा व्याख्या गर्न लगाउने । सो सम्बन्धमा अन्य कुरा थप गर्न लगाउने गर्न सकिन्छ ।

ञ) मूल्याङ्कन गरी प्रतिक्रिया प्रदान गर्नेनियमित रूपमा क्विज, असाइनमेन्ट, प्रस्तुतीकरण वा कक्षा सहभागितामार्फत विद्यार्थीहरूको सुन्ने सीपको मूल्याङ्कन गरी उनीहरूलाई उनीहरूको राम्रा पक्ष र सुधार गर्नुपर्ने पक्षका बारेमा मद्दत गर्ने, समयमै र रचनात्मक प्रतिक्रिया दिने गर्नु जरुरी छ ।हामीले याद गर्नुपर्ने कुरा के हो भने सक्रिय सुनाइका सीपको विकास गर्न सकिन्छ तर यसका लागि समय लाग्छ र धेरै अभ्यास गर्न गराउन जरुरी हुन्छ । माथि उल्लेखित तरिका, विधि वा रणनीतिलाई निरन्तर रूपमा लागू गरेर र सहयोगी सिकाइ वातावरण सिर्जना गरेर सक्रिय सुनाइ गर्न सकिन्छ । हामीले विद्यार्थीलाई उनीहरूको सुन्ने क्षमता विकास गर्न र सक्रिय स्रोता बन्न सकारात्मक साथ सहयोग र मद्दत गर्नु पहिलो काम हुन आउँछ ।

लेखक प्रधानाध्यापक तथा अङ्ग्रेजी विषयका शिक्षक हुन् ।

नेपालकै पहिलो कोड क्लब शितलामा, उपमेयर सुनिताद्वारा उद्घाटन

नेपालकै पहिलो कोड क्लब शितलामा, उपमेयर सुनिताद्वारा उद्घाटन

    

टोखा टाइम्स, काठमाडौँ ।  शुक्रवार काठमाडौं महानगरपालिकाका उपमेयर सुनिता डंगोलले महानगरपालिका वडा नं. १६,बालाजुस्थित शितला माध्यमिक विद्यालयमा कोड क्लबको उद्घाटन गर्नुभयो । यो कोड क्लब नेपालकै पहिलो बिद्यालय कोड क्लब हो ।

शितला माविमा उपप्रमुख ज्युसँगै शिक्षा विभाग प्रमुख सिताराम कोइराला, शिक्षा सल्लाहकार रेशु ढुंगाना अर्याल, आइटि विज्ञ सगुन ढुंगाना लगायतको टोलीले सो विद्यालयको बुक फ्रि फ्राइडे, शिक्षामा सिप अन्तरगत ब्युटिशियन एण्ड हेयर स्टाईल, नियमित कक्षामा भइरहेका ह्याण्डस अन अन्तरगतका अन्य कार्यहरुको अनुगमन गर्नु भएको छ।

उक्त अनुगमनमा शितला स्कुलमा स्काउट, नेपाल भाषामा सङ्गीत, चित्र बनाउने सीप तालिम लगायतको सिकाइ भएको छ भने विद्यालयमा जुरेस, इको क्लव, जर्नल पब्लिकेशन क्लव, डिआरआर क्लव, स्काउट, कोड क्लब, बाल क्लव, डिबेट क्लव लगायत १० वटा क्लवहरु संचालनमा रहेको विद्यालयका प्र.अ. लक्ष्मण श्रेष्ठले ब्रिफिङ्ग गर्नुभयो ।

वि.व्य.स अध्यक्ष शुक्रलाल श्रेष्ठले विद्यालयमा गठित सवै क्लवहरु सक्रिय रहेकाो र ‘शिक्षामा सिप’ कार्यक्रम अन्तर्गत सौन्दर्य कला र कपाल शैली (हेयर स्टाइल) सम्बन्धी तालिममा शितला मा.वि. छात्रछात्रा दुवै सहभागी रहेको उल्लेख गर्नुभयो ।

कोड क्लबका विद्यार्थीहरूले खेल मैदानमा फुटबल, बास्केटबल खेले जसरी रमाउँदै कप्युटरबाट नयाँ कार्यक्रम बनाउन सक्छन् । यसको आधार स्क्याच कोडिङ् हो । यसरी निर्माण गरिएका कार्यक्रमहरू १६० देशका विद्यार्थीको नेटवर्कमा पुग्छ । यही प्लेटफर्मबाट अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिस्पर्धा समेत गर्न सकिन्छ।

चौत्र वटा विद्यालयबाट सुरु गर्न लागिएको यो कोड क्लब महानगरको सबै सार्वजनिक विद्यालयमा स्थापना गर्ने तयारी रहेको छ। उक्त क्लब मार्फत विद्यार्थीहरूले कोडिङ, एनिमेसन, सिम्पल प्रोग्रमिङहरुका साथै वेबसाईट तथा विभिन्न एप्लिकेशन बनाउने क्रियाकलापहरू सिक्नेछन्।

डिजिटल शिक्षा परिदृश्य उत्थान गर्न र विद्यार्थी र शिक्षकहरूलाई नवीनतम प्राविधिक उपकरणहरूको साथ सशक्त बनाउने सोच बमोजिम, महानगरपालिकाले Digital and Beyond सँग सहकार्य गरी प्रत्येक सामुदायिक विद्यालयमा Raspberry–Pi Foundation Code Club गठन गर्ने कार्य सुरु गरेको विद्यालयका प्रधानाध्यापक लक्ष्मण श्रेष्ठले बताउनु भयो ।

सगुन ढुंगानाको भनाई अनुसार कक्षा ४ देखि कक्षा ९ सम्मका विद्यार्थीलाई लक्षित उमेर समूहमा राखेर CODING सम्बन्धी कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको यस कार्यक्रमले विद्यार्थीको सिप , विद्यार्थीहरूको शैक्षिक तथा शोच विकास र आलोचनात्मक बिचारको विकासमा सहायता पुग्ने विश्वास रहेको छ ।

शितला मा.वि. र महानगरको सहकार्यमा सो विद्यालयको आफ्नै वेबसाइट निर्माण सम्पन्न भई कन्टेन्ट म्यानेजमेन्टको कार्य भइरहेको छ। जसले गर्दा सामुदायिक विद्यालयहरूको आफ्नो पहिचान अब विश्व सामु पुग्न मद्दत पुग्ने छ।

का.म.न.पा. शिक्षा विज्ञ रेसु अर्यालले शिक्षकहरूको DIGITAL LITERACY सिपमा स्तर उन्नति गर्ने उद्देश्य सहित, सबै सामुदायिक विद्यालयलाई Google Workspace for Education प्रयोगमा ल्याउने काम सुरु गरिएको बताउनु भयो ।

परिवर्तन सम्भव छ, अनि यसका लागि हामी आफै अपनत्व लिने र वाधा छिचल्दै अगाडि वढ्नुको विकल्प नरहेको शिक्षा अधिकारी सिताराम कोइरालाले बताउनुभयो । साथै वहाँले राम्रो काम र राम्रो अनुकरणीय योजना ल्याएमा शितला मा.वि.लाई सदैव साथ दिने पनि बताउनुभयो ।

महानगरपालिका उपमेयर सुनिता डंगोलले शितला मा.वि.ले पछिल्लो समयमा गरको प्रगतिबाट आफु खुसी रहेको र विद्यालयको लागि हरेक प्रकारको सहयोगगर्न तत्पर रहेको बताउनुभयो । उहाँले शिक्षा र स्वास्थ्यको आमूल परिवर्तनमा महानगरपालिका महत्वाकाक्षी कार्यक्रमका साथ लागि परेको हुनाले सवैको साथ र सहयोगका खाँचो रहको बताउनुभयो ।

https://tokhatimes.com/archives/3038